سجده بر خاک؛ چرا؟

فلسفه احکام

سوال از فلسفه احکام، یکی از سوالات اساسی است. سلسله مباحث فلسفه احکام به دنبال پاسخ برخی از این سوالات است.

چرا شیعیان بر مهر سجده می گذارند؟ پیشینه تاریخی آن را بیان کنید.

علت استفاده از مهر این است که:

• بنا بر روایات بسیاری - که شیعه و سنی نقل نموده‏اند – پیامبر صلی الله علیه وآله بر خاک سجده می‏کردند و در تابستان که بر اثر هوای عربستان خاک و ماسه‏های کف مسجد النبی بسیار گرم و سوزان می‏شد، بر حصیر سجده می‏کردند.
• عبادت توقیفی است یعنی با سلیقه افراد مختلف کم و زیاد نمی شود و در اجزا و شرایط آن باید براساس قول و فعل شارع یعنی خداوند متعال عمل کرد؛ چنان که خود پیامبر صلی الله علیه وآله نیز فرموده‏اند:

«صلّوا کما رایتمونی اصلی؛ آن سان که می‏بینید من نماز می‏خوانم، شما نیز نماز بخوانید».

بنابراین از نظر فقهی بر غیر آنچه که پیامبر صلی الله علیه وآله بر آن سجده کرده‏اند، سجده جایز نیست.

• اساس سجده بریدن از دنیا و متعلقات آن و خضوع و خشوع کامل در پیشگاه خدا است و در روایت است که انسان به خوردنی‏ها و پوشیدنی‏های خود تعلق بسیار دارد. پس بر این گونه امور سجده روا نیست و پیشانی برخاک ساییدن بیشترین تواضع و دوری جستن از تعلقات را در پی دارد.
• مهر نزد شیعه موضوعیت ندارد؛ بلکه ملاک همان سجده بر خاک است و مهر وسیله‏ای است که سجده بر خاک را در هر جا و هر مکان سهل و آسان می‏سازد.
• عالمان برجسته و عارفان اهل سنت نیز سجده بر خاک را تاکید کرده‏اند؛ هم‏چنان که امام‏محمد غزالی در کتاب «احیاءالعلوم» بر این مساله انگشت نهاده است.
• شرک آن است که سجده برای غیر خدا باشد ولی شیعیان بر خالق سجده می‏کنند، نه برای خاک. به عبارت دیگر شرک آن است که غیرخدا مسجود واقع شود نه مسجد (محل سجده) و مهر و خاک مسجد است، نه مسجود. برخلاف حرکت بت‏پرستان که بت‏ها را مسجود قرار داده و در پیشگاه آنها کرنش و تواضع می‏نمودند.

سجده از جمله کارهایی است که بالاترین حد خضوع و فروتنی انسان در مقابل کس یا چیزی را نشان می‏دهد. استدلال بت پرستان برای توجیه سجده‏شان در مقابل بتها این بود که چون خدای خالق جهان دیده نمی‏شود نمی‏توان او را عبادت نمود، پس باید بتهایی را که دیدنی و محسوس هستند پرستش کرد و به همین جهت در مقابل بتها کرنش و سجده می‏کردند و به آنها که ساخته دست خودشان بودند احترام می‏گذارند. ولی تفکر شیعه آن است که تنها وجود شایسته عبادت خداوند یکتا است، او اگر چه دیده نمی‏شود و شناخت ذات او در محدوده فهم و درک محدود انسان نمی‏گنجد، ولی عبادت او امری ممکن است و خودش کیفیت این عبادت را آموخته و باید او را به همان نحوی که فرموده است عبادت کرد. سجده بر خاک و ساییدن پیشانی بر آن که نشانی از پایین‏ترین چیزهاست علامت نهایت ذلت و کوچکی انسان و اعتراف به عظمت خالق است (سبحان ربی الاعلی و بحمده) و تفاوت این عمل و فکر با بت پرستان از زمین تا آسمان است.

سایت نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها، با اندکی تصرف